Tomasz Stawiszyński
Practices of Anxiety. On the works of Krzysztof Franaszek
Saber es sabor
De colores primordiales
Art, yes, can be an activity that first of all soothes jittery senses, lulling them to sleep, where the sharp contours of the world become blurred. This kind of art is abundant all around – and not at all necessarily only in mass, popular circulation. In the end, this special „obligation” of the artist to beauty, the imperative of consolation carried by beauty, belongs to the strict canon of tasks that art has been assigned throughout history – and that are still assigned to it here and there today. We know it well also from various disputes as contemporary as possible, most often, moreover, intensely politically entangled.
But art can also be a practice of anxiety, which does not so much act as a more or less sophisticated anesthetic, but rather evokes an experience of the opposite: it unseals what is seemingly cohesive; it blows out of the frame what is seemingly symmetrical and stable; it dissolves what is seemingly dense and uniform; it breaks what is seemingly hard and not subject to any pressure.
With this understanding of art, the artist is not someone like a hypnotist or a magician, who spreads an opaque veil between the subject and the world, intended to mask something in existence, to give something a softened form, to present something more safely than it would appear to unmediated, naked perception. With such an understanding of art, the artist is more like a deep-sea explorer, a researcher, a flaneur who travels through the least traveled – because covered, invisible, arousing fear or aversion – alleys of existence, and then reveals their unknown (and disturbing) form.
***
Just such an artist – and something more – is Krzysztof Franaszek. His sculptures are just such a thing – and something more. After all, they are far from the safe, figurative objects we sometimes come across in those gallery retreats where the boundary between the work of art and the zone of the viewer is sometimes clearly defined.
Meanwhile, in Franaszek’s work, boundaries are precisely what are blurred in the first place. It is as if his art is a specific form of gnosis, which already in the initial stages of initiation reveals to the adept the conventionality of the distinctions between subject and object, perception and reality, nature and civilization. Thus, the creative process here is both a process of cognition and initiation, and the reality shared by us and the artist, with whose tamed, unthreatened image in the mind we proceed to interact with the work, undergoes a specific decomposition in this encounter: it returns, as it were, to its original forms.
„Abduction” of various objects from the material decorum of everyday life, from the structure of meanings given to them by the collective of manufacturers, architects or consumers, and then their meticulous vivisection, re(de)construction, combining with other substances and objects in unobvious and surprising ways… Franaszek does this very often, using, for example, fragments of urban infrastructure, furniture or, in general, objects with a defined range of use transferred into the gallery space. The effect is not only a peculiar morphology of the surrounding universe of objects, which suddenly arrange themselves into some hitherto completely unknown order, launching a veritable fever of new meanings. The effect is also – or perhaps above all – a complete reorganization of looking and experiencing, which is involuntarily and as if invisibly accomplished in us by objects created and processed by Franaszek.
Thus, we experience an encounter with a work of art in the place designed to exhibit the work, but the work of art, after all, does not end there at all. It works in us on a deep level also when we leave the exhibition. It remains with us, ingrained in the matter of our senses. It thoroughly rebuilds the order of categories, with the help of which, day after day, huge amounts of sensory data are laboriously arranged by our brains into a coherent picture of the world.
***
In a word, after coming into contact with Krzysztof Franaszek’s work, one can no longer see matter and space in the same way. The earlier analogy with Gnosticism leads to yet another, namely – with alchemy. One can think of alchemy – and for a long time it was exclusively thought of in this way – as an undeveloped, younger sister of chemistry, something like proto-science, a domain of delusion and illusion, the last paroxysm of an enchanted world that has already irrevocably passed away with the birth of the modern scientific method.
However, one can also think of it – as the Swiss psychoanalyst Carl Gustav Jung proposed at the beginning of the 20th century, and later continued by James Hillman, his unabashed disciple from the United States – as a symbolic description of as much a metaphysical as a psychological process of transformation and knowledge of the deep and hidden laws of imaginative action. With this interpretation, alchemy is not interested in the process of producing actual, material gold, so it is not occupied with practical issues. On the contrary, it is all but a catchy metaphor in which a process of radically different provenience, because spiritual, psychological, cognitive, is framed.
It is in this sense that Franaszek is something like an alchemist artist, who extracts the objects of the universe around us from their „natural”, defined form – and thus, speaking the language of alchemy, turns them back into materia prima – and searches for new contexts, new uses, new potentials and new meanings for them. At the same time, the dominant black, pitch in many of the installations – inherent, after all, in the nigredo phase, the initial moment for the mystery of alchemical transformation – also refers back to the most base, primordial symbolism. It’s as if the artist is trying to grasp reality in the very process of becoming and – on the one hand – take a kind of control over this process, and on the other hand allow it to happen according to a direction that is barely suggested.
Things are similar with our reception of this work. Franaszek creates art, and even if Gnostic or alchemical tropes can be found in it, they remain in the realm of artistic creation, not a spiritual path. For their understanding – to put it another way – we alone are responsible, for they are not accompanied by any orthodox dogmatics, any uniformly formulated theology. These objects, these particular practices on the matter of the world, will exist differently in each of us, in each of us, however, they will produce that characteristic sense of unease, non-obviousness, vagueness, arbitrariness of what surrounds.
***
What is the nature of space? What is natural and what is synthetic? Is the artwork a closed entity, or is it still happening? Does the experience of contact with art last once we lose sight of it and go out into reality? And what does it actually mean – to go out into reality? What is its structure? What is its matter? What are its boundaries?
These are just some of the disturbing questions that Krzysztof Franaszek asks, or rather that his sculptures ask us (or perhaps the world?).
Tomasz Stawiszyński
Praktyki niepokoju. O twórczości Krzysztofa Franaszka
Saber es sabor
De colores primordiales
Sztuka, owszem, może być działalnością przede wszystkim kojącą rozedrgane zmysły, usypiającą do snu, w którym zamazaniu ulegają ostre kontury świata. Tego rodzaju sztuki jest dookoła mnóstwo – i wcale niekoniecznie tylko w masowym, popularnym obiegu. Ostatecznie, to szczególne „zobowiązanie” artysty wobec piękna, imperatyw pocieszenia niesionego przez piękno, przynależy do ścisłego kanonu zadań, jakie sztuce w historii przydzielano – i jakie do dzisiaj tu i tam się jej przydziela. Znamy to dobrze także z różnych sporów jak najbardziej współczesnych, najczęściej zresztą intensywnie uwikłanych politycznie.
Ale sztuka może być również praktyką niepokoju, która nie tyle działa jak mniej lub bardziej wyrafinowany anestetyk, ile raczej wywołuje doświadczenie zgoła przeciwstawne: rozszczelnia to, co z pozoru spoiste; wysadza z ram to, co z pozoru symetryczne i stabilne; rozpuszcza to, co z pozoru gęste i jednolite; przełamuje to, co z pozoru twarde i niepoddające się żadnej presji.
Przy takim rozumieniu sztuki, artysta nie jest kimś na kształt hipnotyzera albo maga, który pomiędzy podmiotem a światem rozsnuwa nieprzejrzysty woal, mający coś w istnieniu zamaskować, czemuś nadać złagodzoną formę, coś przedstawić bezpieczniej niż by się jawiło niezapośredniczonej, nagiej percepcji. Przy takim rozumieniu sztuki, artysta jest raczej kimś na kształt głębinowego eksploratora, badacza, flaneura podróżującego po najmniej uczęszczanych – bo zakrytych, niewidocznych, budzących lęk albo niechęć – zaułkach bytu, a następnie ujawniającego ich nieznaną (i niepokojącą) postać.
***
Takim artystą właśnie – i jeszcze kimś więcej – jest Krzysztof Franaszek. Czymś takim właśnie – i jeszcze czymś więcej – są jego rzeźby. Dalekie przecież od bezpiecznych, figuratywnych obiektów, na jakie natykamy się niekiedy w tych galeryjnych rewirach, w których granica pomiędzy dziełem a strefą widza bywa wyraźnie zdefiniowana.
Tymczasem w twórczości Franaszka granice są właśnie tym, co w pierwszej kolejności ulega zatarciu. Tak jakby jego sztuka była specyficzną formą gnozy, która już w początkowych fazach inicjacji ujawnia adeptowi konwencjonalność rozróżnień na podmiot i przedmiot, percepcję i rzeczywistość, naturę i cywilizację. Proces twórczy jest tu więc zarazem procesem poznania i wtajemniczania, a wspólna nam i artyście rzeczywistość, z której oswojonym, niezagrożonym obrazem w umyśle przystępujemy do obcowania z dziełem, podlega w tym spotkaniu specyficznej dekompozycji: niejako powraca do form pierwotnych.
„Uprowadzanie” rozmaitych obiektów z materialnego decorum codzienności, ze struktury znaczeń nadanych im przez zbiorowość wytwórców, architektów czy konsumentów, a następnie ich drobiazgowa wiwisekcja, re(de)konstrukcja, łączenie z innymi substancjami i obiektami w nieoczywisty i zaskakujący sposób… Franaszek robi to bardzo często, posługując się na przykład przeniesionymi w przestrzeń galerii fragmentami miejskiej infrastruktury, mebli czy w ogóle przedmiotami o zdefiniowanym zakresie użytkowania. Efektem jest nie tylko szczególna morfologia otaczającego nas uniwersum przedmiotów, które nagle układają się w jakiś dotąd zupełnie nieznany porządek, uruchamiają istną feerię nowych znaczeń. Efektem jest także – a może przede wszystkim – kompletna reorganizacja patrzenia i doświadczania, której bezwiednie i jakby niewidocznie dokonują w nas obiekty przez Franaszka tworzone i przetwarzane.
Doświadczamy więc spotkania z dziełem w miejscu do ekspozycji dzieła przeznaczonym, ale praca sztuki przecież wcale się na tym nie kończy. Działa w nas ona na głębokim poziomie także wtedy, kiedy już opuszczamy wystawę. Pozostaje z nami, wrośnięta w materię naszych zmysłów. Gruntownie przebudowuje porządek kategorii, z pomocą których, dzień w dzień, ogromne ilości danych zmysłowych pracowicie układane są przez nasz mózg w spójny obraz świata.
***
Słowem, po zetknięciu z twórczością Krzysztofa Franaszka nie da się już dłużej tak samo widzieć materii i przestrzeni. Wcześniejsza analogia z gnostycyzmem prowadzi do jeszcze innej, a mianowicie – z alchemią. O alchemii można myśleć – i długo o niej tak właśnie wyłącznie myślano – jako o niewydarzonej, młodszej siostrze chemii, czymś na kształt protonauki, domenie zmyśleń i złudzeń, ostatnim paroksyzmie zaczarowanego świata, który nieodwołalnie odszedł już w przeszłość wraz z narodzinami nowoczesnej metody naukowej.
Można jednak myśleć o niej także – co na początku XX wieku zaproponował szwajcarski psychoanalityk Carl Gustav Jung, a później kontynuował James Hillman, jego niepokorny uczeń ze Stanów Zjednoczonych – jako o symbolicznym opisie tyleż metafizycznego, co psychologicznego procesu przemiany i poznania głębokich a ukrytych prawideł działania wyobraźni. Przy takiej interpretacji alchemia nie interesuje się procesem wytwarzania faktycznego, materialnego złota, nie zajmuje jej zatem kwestia praktyczna. Przeciwnie, wszystko to jest jedynie chwytliwa metafora, w której ujęty został proces o proweniencji radykalnie odmiennej, bo duchowej, psychicznej, poznawczej.
W tym właśnie sensie Franaszek jest kimś na kształt artysty-alchemika, który obiekty otaczającego nas uniwersum wydobywa z ich „naturalnej”, dookreślonej formy – a zatem, mówiąc językiem alchemii, zamienia je na powrót w materia prima – i szuka dla nich nowych kontekstów, nowych zastosowań, nowych potencjałów i nowych znaczeń. Jednocześnie dominująca w wielu instalacjach czerń, smoła – właściwa wszak dla fazy nigredo, momentu inicjalnego dla misterium alchemicznej transformacji – również odsyła do najbardziej bazowej, pierwotnej symboliki. Tak jakby artysta próbował pochwycić rzeczywistość w samym procesie stawania się i – z jednej strony – przejąć nad tym procesem swoistą kontrolę, z drugiej zaś pozwolić mu na wydarzanie się zgodnie z nieledwie tylko zasugerowanym kierunkiem.
Podobnie sprawy się mają z naszą recepcją tej twórczości. Franaszek tworzy sztukę i nawet jeśli można w niej odnaleźć gnostyckie czy alchemiczne tropy, pozostaje ona w sferze artystycznej kreacji, nie zaś duchowej ścieżki. Za ich rozumienie – mówiąc inaczej – wyłącznie my ponosimy odpowiedzialność, nie towarzyszy im bowiem żadna ortodoksyjna dogmatyka, żadna jednolicie sformułowana teologia. Te obiekty, te szczególne praktyki na materii świata, w każdym z nas zaistnieją inaczej, w każdym z nas jednak wytwarzać będą to charakterystyczne poczucie niepokoju, nieoczywistości, niejasności, arbitralności tego, co otaczające.
***
Jaka jest natura przestrzeni? Co jest naturalne, a co syntetyczne? Czy dzieło jest bytem domkniętym, czy też wciąż się wydarza? Czy doświadczenie kontaktu ze sztuką trwa, kiedy już tracimy ją z oczu i wychodzimy w rzeczywistość? I co to właściwie znaczy – wychodzić w rzeczywistość? Jaka jest jej struktura? Jaka jest jej materia? Jakie są jej granice?
Oto tylko niektóre niepokojące pytania, jakie zadaje Krzysztof Franaszek czy raczej jakie zadają nam (a może światu?) jego rzeźby.
Omnivores
On May 29th, the exhibition „Omnivores” created by Krzysztof Franaszek will open at the Art Walk Gallery on Plac Europejski in Warsaw. An open guided tour performed by the artist himself will take place at 6 p.m.
“Omnivores” is the artist’s vision of present-day inhabitants of big cities – the eponymous Omnivores – and their surroundings. The installation, which comprises steel and brass sculptures, objects made in 3D printing technology, and photographs, presents contemporary attitudes and values, fast pace of life, pursuit of success, omnipresent consumerism.
The existence of the eponymous Omnivores is based on primary instincts and struggle for survival. Their natural habitat is the urban jungle, which is governed by its own laws and follows its own rhythm. The pursuit of high quality of life and social status has long outstripped their satisfaction of basic living needs. As their ambitions grow, this pursuit becomes thoughtless and selfishness prevails over empathy towards others and the environment.
Franaszek brings up the issue of the consequences of the contemporary culture of consumerism, where the growing individualism and an unhealthy chase for something better disrupt the functioning of the community and, combined with the general atomisation of society, are a threat to the already heavily exploited environment. Thanks to Franaszek’s strong visual language, coloured with irony and humour, the picture of reality outlined in the “Omnivores” is not only thought-provoking but also spurs you into taking conscious action.
Artist: Krzysztof Franaszek
Curator: Olga Guzik-Podlewska
Organizer: Sztuka w Mieście Foundation, Ghelamco Poland
„Wszystkożercy” to autorska wizja artysty na temat współczesnych mieszkańców wielkich miast – tytułowych Wszystkożerców – oraz ich otoczenia. Instalacja, na którą składają się rzeźby ze stali, mosiądzu, obiekty wykonane w technologii druku 3D i fotografie opowiada o współczesnych postawach i wartościach, wysokim tempie życia, pogoni za sukcesem, wszechobecnym konsumpcjonizmie.
Byt tytułowych Wszystkożerców opiera się na pierwotnych instynktach i walce o przetrwanie. Ich naturalnym środowiskiem jest miejska dżungla, która rządzi się swoimi prawami i własnym rytmem. Dążenie do wysokiej jakości życia i statusu społecznego dawno już przerosło u Wszystkożerców zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych. Wraz ze wzrostem ich ambicji, to dążenie staje się bezrefleksyjne, a egoizm bierze górę nad empatią wobec innych i środowiska.
Franaszek podejmuje temat konsekwencji współczesnej kultury konsumpcjonizmu, w której rosnący indywidualizm i niezdrowa pogoń za lepszym zaburzają funkcjonowanie we wspólnocie, a w połączeniu z ogólną atomizacją społeczeństwa stanowią zagrożenie dla i tak silnie już eksploatowanego środowiska. Mocny język wizualny Franaszka, zabarwiony ironią i humorem, sprawia, że zarysowany we „Wszystkożercach” obraz rzeczywistości, skłania nie tylko do refleksji, lecz także do podjęcia świadomego działania.
Arysta: Krzysztof Franaszek
Kuratorka: Olga Guzik-Podlewska
Organizatorzy: fundacja Sztuka w Mieście, Ghelamco Poland
„Things That Draw Us In”
Exhibition opening: February 15, 2019, 6 p.m.
Exhibition on view: February 16 – March 9, 2019
Krzysztof Franaszek’s exhibition “Things That Draw Us In” presents a series of sculptures made of steel, bronze, brass, aluminium, and with 3D print. The “things” are objects oscillating between abstract notions and humanist ideals which speak to emotions and unconscious mechanisms that control us.
A knife, a spike, a saw: such utility tools, invented by humans in the course of human evolution, that inform the sculptures. Their shapes and compositions stem from the tradition of the Avant-garde and Abstraction. The formal charm of these objects arises from their minimalist geometry, dynamic forms, and contrasted materials. Shiny, polished, and in diverse sizes ranging from three meters tall to miniscule formats, the sculptures follow the energies and tensions that buzz at the edge of the sharp metal. The artist evokes the notion of boundary understood as a dividing line where extremes meet, opportunities arise, and impact materialises. It is a boundary between attack and defence, destruction and creation, conflict and synergies between divergent opinions and values. A line which brings to the foreground internal forces that trigger action.
In addition to sharp sculptures, the exhibition presents objects which embody entrapments: the production of appearances, the spectacular veneer which hides the interior from view. They are inspired by nature, wild plants and animals, which are beautiful and impressive but also mysterious in how they inspire fear and awe. Once again, they are ambivalent in meaning, representing a ubiquitous mechanism of enticement, temptation, inducement. Their closeness offers pleasure mixed with a sense of fear and danger. They are symbols of interpersonal relations, the mating dance of love, struggle, and confrontation.
„Rzeczy, które nas wciągają”
Wernisaż: 15.02.2019, godz. 18.00
Czas trwania wystawy: 16.02-09.03.2019
Wystawa Krzysztofa Franaszka „Rzeczy, które nas wciągają” obejmuje cykl rzeźb wykonanych ze stali, brązu, mosiądzu, aluminium oraz drukiem 3D. Tytułowe rzeczy, to obiekty balansujące pomiędzy pojęciami abstrakcji i humanistycznych treści odnoszących się do emocjonalności i podświadomych mechanizmów kierujących człowiekiem.
Nóż, szpikulec, piła – narzędzia użytkowe, charakteryzujące człowieka i wyznaczające rozwój ludzkości, stanowią jedną z inspiracji dla prezentowanych rzeźb. W kształcie i kompozycji nawiązują także do tradycji awangardowych i abstrakcyjnych. Formalny urok obiektów opiera się na geometrycznym minimalizmie, dynamice form i kontrastach w opracowaniu materii, z których są wykonane. Lśniące, wypolerowane, o zróżnicowanej skali, od ponad trzymetrowych po kameralne małe formy odnoszą się do energii, napięcia skumulowanego na krawędzi wyostrzonego metalu. Artysta przywołuje pojęcie granicy w sensie linii podziału, gdzie stykają się skrajności, kumulują możliwości i zasięg oddziaływania. Jest to granica pomiędzy obroną a atakiem, destrukcją a kreacją, ścieraniem a dopełnianiem się odmiennych poglądów lub wartości. Linia, na której materializują się wewnętrzne siły popychające do działania.
Obok rzeźb ostrych na wystawie prezentowane są obiekty, które opowiadają o pułapkach – wytwarzaniu pozorów, generowaniu zewnętrznej spektakularnej powłoki skrywającej wnętrze. Inspiracją jest tu natura, świat dzikich zwierząt i roślin, pięknych i spektakularnych w formie, jednocześnie tajemniczych, budzących respekt i strach. Ponownie pojawia się wątek o ambiwalentnym zabarwieniu, powszechny mechanizm wabienia, kuszenia, zachęcania. Zbliżenie jest przyjemne, jednocześnie powoduje uczucie strachu, niebezpieczeństwa. Jest symbolem relacji międzyludzkich, godowego tańca miłości, walki, konfrontacji.
’obelisk’ wystawa indywidualna CSW project room
Obeliski
Archetypiczna forma architektoniczna, symbol władzy, czysta bryła geometryczna, znak sakralny, przekształcający się w kolejne znaczenia, nadpisywane na prostym, abstrakcyjnym, choć zawsze monumentalnym kształcie. Ważny znak tworzący miejsce, nadający mu wyjątkową wartość, wyodrębniający je jako szczególną przestrzeń symboliczną. Współcześnie pobrzmiewający lekko w chorągiewkach wbitych w mapę, wszelkich szczytach i biegunach, masztach żaglowców pośrodku oceanu i aroganckich bryłach architektury biurowców londyńskiego City – czy, jak na fotografii Krzysztofa Franaszka, w formie wysokiej ulicznej latarni. Statycznie nieporuszony, a jednak od początku także przeszywający przestrzeń w horyzontalnym ruchu pierwotnej podróży z warsztatów kamieniarskich do świątyń i kradziony z nich do nowych miejsc przeznaczenia.
Obiekty autorstwa Krzysztofa Franaszka, mimo że indywidualne i autonomiczne, tworzą jednocześnie wspólną, kilkuczęściową konstrukcję definiującą kubik galerii we wszystkich jego wymiarach, włączając w tę relację także poruszającego się pomiędzy nimi widza. Podważona zostaje dominanta jednego kierunku – wektory prowadzą zarówno wertykalnie, jak i horyzontalnie, ściana staje się równoprawną podstawą dla obiektów wybiegających daleko i głęboko do wnętrza pomieszczenia, dzięki czemu punkty odniesienia i sposoby percepcji stają się wymienne. Formy przestrzenne współistnieją z dwuwymiarowymi, a ich organicznym połączeniem jest światło, wydobywające bryły, kontrasty, kształty oraz rysujące głębię i realistyczną bliskość. Uruchomienie i wykorzystanie całej dostępnej przestrzeni powoduje, że zyskuje ona, w zależności od przyjętej perspektywy, rzeźbiarski charakter, oparty na przenikaniu i zmiennej dominacji negatywów i pozytywów, konstrukcji czy też antykonstrukcji. Formy abstrakcyjne bezpośrednio odwołują się do rozpoznawalnych pierwowzorów zaczerpniętych z ikonosfery, architektury i wieloczęściowej struktury tkanki miasta, analizowanej i doświadczanej w makro- oraz mikrostrukturach. Jak określa to sam artysta, powstaje „miejsce, które można porównać do pola energetycznego wytworzonego za pomocą kontrastu form, kompozycji światła, materii, wzajemnego wykluczenia pozytywu i negatywu poprzez ustawienie w centrum człowieka”. Narasta przestrzeń w stanie kulminacji i napięcia, poszerzona o perspektywę w głąb ścian i radykalne przecięcie pustki wnętrza, multiplikując wyobrażone, przedstawione i jedynie odczuwane wymiary.
Łączą się tu różne perspektywy i sposoby ujmowania rzeczywistości. Z jednej strony istnieje realny kontekst, znajome terytorium, będące, mimo fragmentaryczności, dynamiki nieustannych przeobrażeń i ruchu wciąż ścisłym środkiem konkretnego miasta. W tej konstelacji istnieją najważniejsze punkty odniesienia: negatyw widoku podwórka z okna byłej pracowni artysty zmaterializowany w formie instalacji ze szkła i drewna, w której pobrzmiewają echa konstruktywistycznych architektonów. Jako kontrapunkt dla tej zbudowanej pustki na przeciwległej ścianie otwiera się widok oficjalnych korytarzy Senatu RP.
Pałac Kultury i Nauki, ukryty za formą obelisku na pierwszym planie przekształca się w nową architektoniczno-rzeźbiarską hybrydę na podświetlanej fotografii. Ściana niedokończonego betonowego budynku, służącego jako stelaż na reklamy, wyabstrahowana z pierwotnej lokalizacji, niemal naturalnie zastyga w bryle betonowej płaskorzeźby – ale wciąż w czytelny sposób nawiązuje do skali i formy architektury. Wreszcie, jakby z innego, pozamiejskiego i pozacentralnego porządku, przywołanego z odmiennych pokładów doświadczeń i pamięci, wyrasta forma prostego krzyża, tworząc nagły przeskok w ścieżki peryferyjnej, wschodniej Polski. Łącznikiem tych wszystkich konkretnych i rozpoznawalnych miejsc, obiektów i form jest translacja widoku i odczucia przestrzeni, transpozycja haptycznej materii, fizycznego wymiaru i potencjału dopowiedzenia przez wyobraźnię. Połączyć je może osoba widza dryfującego pomiędzy realnym wymiarem, własnym wspomnieniem, iluzją, a nowym doświadczeniem, pomiędzy centrum a peryferiami racjonalnych struktur i emocji.
Kaja Pawełek